Σ. Μια προδομένη γυναίκα

Σ ιμόν ντε Μποβουάρ!
Μια γυναίκα,που προσπάθησε να κατανοήσει το φύλο της,
να το εξηγήσει και να συνυπάρξει,
με ένα άντρα, χωρίς συμβατότητες,
πριν ...ξημερώσει... ο 21ος Αιών!

Η κριτική στη γυναικεία αλλοτρίωση

ΤΗΣ JULIA KRISTEVA
Στα μέσα του 20ού αιώνα συνέβη ένα γεγονός,
του οποίου την απήχηση δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως ακόμη και σήμερα,
εκατό χρόνια μετά τη γέννηση εκείνης που του έδωσε μορφή: το δεύτερο φύλο απελευθερώθηκε.

Ενώνοντας τις γυναίκες στη βάση της μαχητικής διεκδίκησης της ελευθερίας τους,
η Σιμόν ντε Μποβουάρ αποτέλεσε σκάνδαλο και ταυτόχρονα δημιούργησε σχολή:
απόδειξη, ο φεμινισμός.
Κι όμως, η παρουσία της έδωσε το έναυσμα για κάτι ακόμα πιο ριζοσπαστικό, ακόμα πιο σοβαρό.
Κι αυτό ήταν, και εξακολουθεί να είναι, μια μετάλλαξη ανθρωπολογικής τάξεως
.Ηταν κάτι που προετοιμαζόταν πολύ καιρό...
Επρεπε όμως να το σκεφτεί, να το ξεκαθαρίσει και να το διακηρύξει -ύστερα από έναν καταστροφικό Β' Παγκόσμιο Πόλεμο,
μια εκπεσούσα αριστοκράτισσα, καθολικής καταγωγής, πτυχιούχος Φιλοσοφίας,
μια υπαρξίστρια του Σεν Ζερμέν ντε Πρε, που αποτέλεσε μαζί με τον Ζαν Πολ Σαρτρ ένα ιδανικό ζευγάρι- προκειμένου να ξεσπάσει στη Γαλλία.
Κι ύστερα να ταξιδέψει στον κόσμο και να διαχυθεί παντού, αναστατώνοντας πνεύματα και σώματα.

Το βιβλίο της Μποβουάρ «Δεύτερο Φύλο» (1949) αρχίζει υποστηρίζοντας ότι η ελευθερία των γυναικών είναι ένα δικαίωμα που έχει να κάνει με την ισότητα προς τους άνδρες,
ενταγμένη στον ορίζοντα της οικουμενικής ελευθερίας, η οποία με τη σειρά της είναι αναπόσπαστα δεμένη με την πραγματική φύση του ανθρώπου.
Πιστή στην υπαρξιακή προοπτική που επιδίωξε να αναδείξει μέσα στη γυναίκα το «υποκείμενο» ή το «άτομο» «μέσα στην απεριόριστη ανάγκη του για αυτοϋπέρβαση»
και υιοθετώντας, με τον ολότελα δικό της τρόπο τον μαρξισμό, προκειμένου να μετατρέψει αυτήν τη μεταφυσική πρόκληση σε κοινωνική πραγματικότητα,
η φιλόσοφος θέλησε να απελευθερώσει τη γυναίκα από μια θέση κατωτερότητας που την υποχρέωνε να είναι το Αλλο του άνδρα, χωρίς να της δίνει το δικαίωμα ή την ευκαιρία να δομηθεί σαν Αλλος με τη σειρά της. Ενα συγκλονιστικό απόφθεγμα θα δώσει μορφή σ' αυτό το πρόγραμμα:
«Δεν γεννιέται κανείς γυναίκα, γίνεται».

Πενήντα και πλέον χρόνια αργότερα, οι διατυπώσεις πάνω στις οποίες θεμελιώθηκε
η μποβουαρική κριτική πάνω στη σεξουαλική, οικονομική και πολιτική αλλοτρίωση της γυναίκας, πάνω στον αστικό γάμο, πάνω στους καταπιεστικούς νόμους περί αντισύλληψης και άμβλωσης, έγιναν κοινωνική πραγματικότητα για εκατομμύρια γυναίκες που επιθυμούσαν μια πιο αξιοπρεπή ζωή.

Αναστοχαζόμενοι σήμερα αυτές τις διατυπώσεις, βλέπουμε ότι είναι πλούσιες σε αντιφάσεις, καθώς μετέχουν εξίσου στο φιλοσοφικό πλαίσιο της εποχής και στη μαχητική λογική της απελευθερωτικής φλόγας που εμπνέει την εμπειρία της Μποβουάρ.

Ωστόσο η σκέψη της, παρά τις αντιφάσεις, τις δυσκολίες και τις ατέλειές της, κατάφερε να προκαλέσει τεράστιες αλλαγές που δεν έπαψαν να μεταμορφώνουν τη γυναικεία ελευθερία, τη δική μας, που πάντοτε «μέλλει να γεννηθεί»:
με δυο λόγια, της οφείλουμε ώς και την ελευθερία να σκεφτόμαστε, είτε με τον τρόπο της είτε ενάντια σ' αυτόν.
Η ισότητα των φύλων που διατράνωσε αυτή η υπαρξίστρια
εγγράφεται φιλοσοφικά στην επικράτεια του οικουμενικού, του οποίου η γενεαλογία ανάγεται στις πλατωνικές Ιδέες, στο Εμείς του Πλωτίνου, στα δημοκρατικά ιδεώδη του οικουμενικού ανθρώπου που τόσο αγάπησε ο γαλλικός Διαφωτισμός:
θα πάψουμε να αριθμούμε πια ιστορικές αποκλίσεις από τη μεταφυσική του Οικουμενικού,
ακρογωνιαίο λίθο των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του σύγχρονου πολιτισμού.

Καθώς μας δείχνει η ψυχανάλυση, αυτές οι αποκλίσεις στηρίζονται στο τρίπτυχο άρνηση του γυναικείου σώματος, της γυναικείας ομοφυλοφιλίας και της μητρότητας.
Οι φεμινίστριες βέβαια παρατήρησαν ότι ο Οικουμενικός άνθρωπος αποκρυσταλλώνεται, στο έργο της Μποβουάρ, στη λατρεία του Μεγάλου Ανδρα - με αμφιθυμία, επιθετικότητα και αίσθημα εξάρτησης.
Μόνο στην «Τελετή των αποχαιρετισμών» (1981) θα φτάσουμε στην ψυχρή τρυφερότητα ενός

Η Μποβουάρ υπογράμμισε κάποτε ότι θέλοντας να γράψει για τον εαυτό της έπρεπε πρώτα να εξηγήσει τι σημαίνει να είσαι γυναίκα και ότι αυτή η συνειδητοποίηση προκάλεσε τη γέννηση του «Δεύτερου φύλου».
Οι τέσσερις τόμοι της αυτοβιογραφίας της είναι οι διαδοχικές αναβαθμίδες αυτής της συνειδητοποίησης. Χρονικό μιας θυελλώδους εποχής εποικισμένο με εμβληματικές προσωπικότητες (Καμί, Σαρτρ, Μερλό-Ποντί, Κοκτό, Αρτό, Ζενέ, ο Φιντέλ Κάστρο - για να αναφέρουμε μονάχα ελάχιστους) η ανασύσταση της ζωής της δίνει μια μοναδική εικόνα των αγώνων της ως φιλοσόφου, κοινωνικής μεταρρυθμίστριας, συγγραφέως και γυναίκας σε συγκλονιστικούς καιρούς.

Μολονότι η αυτοβιογραφία της Μποβουάρ δεν περιορίζεται στο φιλοσοφικό πεδίο, είναι σημαντικός ο ρόλος της στη θεωρητική της διαμόρφωση. Ας μην ξεχνάμε ότι οι υπαρξιστές, από τον Κίρκεγκορ ώς τον Σαρτρ, εγκολπώνονται την αυτοβιογράφηση ως βασικό συστατικό της φιλοσοφικής σκέψης - και η Μποβουάρ πάντοτε υπερασπιζόταν τη σημασία της ατομικής εμπειρίας ενάντια στην τυχαιότητα
και την αμφισημία της ύπαρξης.

Τα... κατάφερε ...άραγε;

Λεόν ντε Λεοντάρ
21ος Αιών